نشر توسط:r3394 درباره : اقلیم شناسی , هواشناسی , مناطق خشک و بیابانی , جغرافیا شهری و روستایی , مسائل جمعیتی ایران و جهان , جغرافیا سیاسی , جغرافیا و صنعت توریسم , فایل های متنی , تصاویر ,
Views 1459 تاریخ : سه شنبه 03 مرداد 1391 نظرات (0)

منبع:http://6tamad.vcp.ir/   علوم اجتماعی ششتمد

بَغداد بزرگ‌ترین شهر عراق مرکز استان بغداد و پایتخت این کشور است که‌ در مرکز آن قرار دارد. این شهر را دومین شهر بزرگ جنوب غربی آسیا بعد از تهران دانسته‌اند.

Baghdad
— بغداد —
مسجدی در بغداد
— اطلاعات کلی —
نام رسمی	بغداد
کشور	عراق
استان	بغداد
— مردم —
جمعیت	۶,۵۵۴,۱۲۶ (آمار سال ٢٠٠۴)
مساحت	۷۳۴ (کیلومترمربع)
زبان های گفتاری	عربی و غیره
دین	اسلام و غیره
— اطلاعات شهری —
فرماندار	حسین الطاهان
پیش شماره	۹۶۶ ۱
ناحیه زمانی	٣+(از گرینویچ) 4+(از گرینویچ)
وبگاه رسمی: [۳]

بَغداد نامی است ایرانی به معنای خُداداده. این واژه پیش از اینکه بر این شهر گذارده شود در اوستا به گونه صفت آورده شده بود. این واژه در اوستا به ریخت بغوداته bağō-dâta و به همان معنا در بخش‌هایی از اوستا از آن دسته وندیداد آورده شده‌است. در پارسی میانه این واژه باز به همان معنا و اینبار به ریخت بَغ‌دات آورده شده‌است. نام های دیگری نیز با همین شکل ساخته شده است مانند خداداد, مهرداد, تیرداد, یا الله داد, محمدداد, علی داد و «بغ» یعنی خدا چنانکه به پادشاهان چین «بغ پور» و به شکل معرب آن فغفور میگفته اند؛ و نامهای دو مکان «بجستان» و «بیستون» نیز هردو دگریده ی «بغستان» است.

برخی دیگر از زبان‌شناسان عقیده دارند بغداد از دو کلمه بغ مخفف باغ و داد مخفف دادار به معنی ایزد و پروردگار تشکیل شده‌است و بغداد به معنی باغ خدا است.

اگرچه در خصوص ریشه‌های ایرانی هیچ شبهه‌ای وجود ندارد، کلمه بغداد دو نوع ریشه اصلی متفاوت داشته‌است. قابل اطمینان ترین موردی که توافق بیشتری بروی آن گردیده لفظی است که از ترکیب کردی باستان با نام «باگا» (=بت، خدا) +داتا (=معلوم مسلم) بوجود آمده که کلمه فارسی میانه «بگدات / بگداد» (= داده شده توسط خداوند) از آن گرفته شده؛ و سرانجام به کلمه فارسی مدرن و عربی «بغداد» تغییر یافته‌است. ریشه دیگر نیز از فارسی «باگ – داد» یا «بگ-دا-دو»(ترجمه «باغ خداوند») گرفته شده‌است. در عین حال، برخی اقلیت‌ها اعتقاد دارند که این نام از عبارت آرامی گوسفند اخذ شده‌است.

این شهر پیشتر «مدینة‌السلام» نامیده می‌شد. در خراسان جنوبی شهرستان سرایان بخش آیسک روستایی با نام «بغداده» هست که ایرانی بودن این نام را بیشتر تأیید میکند.

تاریخ

پایتخت ساسانیان شهر تیسفون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود. در آن زمان بغداد نام منطقهٔ کوچکی در نزدیکی تیسفون بود. خود نام «بغداد» نامی ایرانی است که در زمان ساسانیان به آن منطقه نهاده شد. نام بغداد از دو بخش بغ و داد ساخته شده. بغ به معنای خداست. پس از معنای نام بغداد بخشش خدا یا خداداد به دست می‌آید. بغداد در روزگار عباسیان به پایتختی برگزیده شد و در همان زمان هم ناماور گشت؛ به گونه‌ای که نمادی برای سرزمینهای اسلامی سده‌های میانه بود.

گفته می‌شود که شهر بغداد در ۳۰ ژوئیه سال ۷۶۲ در کرانه غربی رود دجله توسط عباسیان و در زمان خلیفه المنصور بنیاد شد، به هر رو نام این شهر در متون پیش از اسلام از جمله در تلمود یهودیان نیز ذکر گردیده‌است. از اینرو شاید بغداد جدید در کنار شهر قدیمی بغداد که در ۵۰ مایلی شمال بابل واقع شده بود، ساخته شده‌است. این شهر جایگزین تیسفون پایتخت شاهنشاهی ایران و دمشق پایتخت امپراتوری اموی شد.

با سرنگونی عباسیان به دست مغول‌ها بغداد نیز ویران و مردمش کشتار شدند. در سالهای دورتر بغداد و پیرامون آن میان ترکمانان و عثمانیان و آنگاه صفویان دست به دست می‌شد. سرانجام به عنوان بخشی از عثمانی شناخته شد تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم و تکه تکه شدن عثمانی زیر نظر انگلیسی‌ها به عنوان مرکز کشور تازه ساز عراق درآمد.

نقشه شهر

منصور عباسی برای طراحی این شهر از دو طرح استفاده کرد. طرح نخست از نوبخت معمار ایرانی و طرح دوم از ماشاءالله، یک یهودی سابق از اهالی خراسان در ایران بود.

بغداد بصورت دایره‌ای با قطر ۲ کیلومتر طراحی شد که این شهر را به‌عنوان ""شهر گرد"" معروف ساخت. طراحی اولیه نشانگر یک حلقه از ساختمان‌های مسکونی و تجاری بود که در کنار دیوارهای داخل شهر ساخته شده بودند، ولی در هنگام ساخت حلقه‌ای دیگر در داخل حلقه اصلی ساخته شد. در مرکز شهر ساختمانهای مسجد و همچنین قرارگاه مرکزی سربازان قرار داشت. هدف از ساخت و کاربری قسمت خالی مرکز شهر ناشناخته‌است. اساس طراحی دایره شکل شهر دقیقاً بر پایه طراحی شهرسازی ساسانیان است. طرح شهر بغداد کپی‌برداری از نقشه و طرح شهر ساسانی گور (فیروزآباد کنونی) است.

اعتقاد عمومی بر آن است که بغداد در طی سال‌های ۷۷۵ تا ۹۳۵ میلادی بزرگ‌ترین شهر جهان بوده‌است. این شهر احتمالاً اولین شهر بالای یک میلیون نفری دنیا نیز بوده‌است.

یک مرکز جهت فرا گیری علوم

در حدود یک نسل از پیدایش بغداد، این شهر به قطب علم آموزی و تجارت تبدیل گشت. خانه حکمت نام موسسه‌ای بود که به امر ترجمه متون یونانی ، فارسی میانه و سریانی اختصاص یافته بود. بارماکید ها افراد با نفوذی بودند که وظیفه آنان گرد آوردن تحصیل کردگان از دانشگاه گندی شاپور ایران و معرفی یونانیان و علوم هند به جهان عرب بود. برخی معتقدند که جمعیت ساکنین این شهر بیش از یک میلیون نفر بوده و این در حالیست که برخی دیگر فقط به وجود بخشی از این تعداد اعتقاد دارند. یک بخش از جمعیت بغداد ریشه در ایران و بویژه استان خراسان آن کشور داشته است. در این دوران محل بسیاری از داستان های شهرزاد از سری داستان های " هزار و یک شب" در بغداد بوده است.

اولین مهاجمان

در قرن نهم، جمعیت این شهر بین ۳۰۰۰۰۰ الی ۵۰۰۰۰۰ نفر بوده‌است. رشد چشمگیر بغداد در دوران ابتدائی شکل گیری آن، بواسطه برخی عوامل کاهش یافت. این عوامل عبارت بودند از مشکلات موجود با خلیفه گری شامل برگرداندن پایتخت به سامرا (در خلال سال‌های ۸۰۸ اند امدش؛ ۸۱۹ و ۸۳۶ اند امدش؛ ۸۹۲) ، ضرر و زیان استان‌های غربی و شرق دور، دوران تسلط سیاسی بویهی‌های ایرانی (در خلال سال‌های ۹۴۵ اند امدش؛ ۱۰۵۵) ترک‌های سلجوقی (در خلال سال‌های ۱۰۵۵ اند امدش؛ ۱۱۳۵) . با وجود این مسائل، بغداد موقعیت خود به‌عنوان قطب‌های فرهنگی و بازرگانی جهان اسلام را تا ۱۰ فوریه سال ۱۲۵۸ یعنی زمان حمله مغولان تحت فرماندهی هولاگوخان به آن حفظ نمود . مغول‌ها حدود ۸۰۰۰۰۰ نفر از ساکنان شهر از جمله خلیفه عباسی المصتعصم را قتل عام و بخش وسیعی از شهر را نابود ساختند. کانال‌های مجرای آب و سد‌ها که شکل دهنده سیستم آبرسانی شهر بودند نیز به نابودی کشانده شدند . غارتگری بغداد به حکومت خلفای عباسی پایان داد . ضربه‌ای که تمدن اسلامی هیچگاه از آن بهبودی کامل نیافت.

در این مقطع حکومت بغداد در دست ایلخانیان یعنی امپراتوران مغول در ایران بود. در سال ۱۴۰۱، بغداد مجدداً و این بار توسط تیمور («تیمور لنگ») مورد تهاجم و غارتگری قرار گرفت . در این زمان این شهر به‌عنوان مرکز استانی تحت کنترل حکومت پادشاهان سلسله جلایری (در خلال سال‌های ۱۴۰۰ اند امدش؛ ۱۴۱۱) ، قرا قیونلو (در خلال سال‌های ۱۴۱۱ اند امدش؛ ۱۴۶۹)، آق قیونلو (در خلال سال‌های ۱۴۶۹ اند امدش؛ ۱۵۰۸) و صفویه (در خلال سال‌های ۱۵۰۸ اند امدش ؛ ۱۵۳۴) در آمد . رد سال ۱۵۳۴ ، بغداد از ترک‌های عثمانی شکست خورد. بغداد در زمان تسلط عثمانی‌ها به دوره افول خود نزدیک شد. در یک برهه زمانی و قبل از تصرف آن توسط قسطنطنیه در قرن شانزدهم ، بغداد بزرگ‌ترین شهر خاور میانه بحساب می‌آمد. بر طبق اطلاعات دائره المعارف ناتال جمعیت این شهر در سال ۱۹۰۷ حدود ۱۸۵۰۰۰ نفر برآورد شده‌است.

استقلال

بغداد تا زمان تأسیس پادشاهی آی- سی ای کی تحت کنترل انگلیسی در سال ۱۹۲۱، تحت حکومت عثمانی باقی بود . کنترل انگلیسی‌ها بر اساس سیاست سرکوب اعراب عراقی و تمایلات ملی گرایانه کرد‌ها استوار گردیده بود. اهتمام انگلستان در برخورد نظامی با شورشیانی جنوب از طریق حملات گازی از یک سو و موج بمبارانهای انجام شده در سراسر عراق توسط واحد هائی از نیروی هوائی سلطنتی که از جمله بغداد را نیز شامل شده بود ، می‌گردید. از اینرو انگلستان به اولین کشور جهان که اهداف غیر نظامی را بمباران نموده‌است معروف گردید . این عملیات شامل بمباران برای ایجاد رعب ، بمباران در شب، بمب افکن‌های سنگین ، بمب‌های تاخیری می‌گردید که تماما جهت «حفظ امنیت و آرامش» مردم عراق بکار می‌رفتند. در سال ۱۹۳۲ اسقلال رسمی به عراق اعطا ء گردیده و در سال ۱۹۴۶ حاکمیت ملی استحکام یافت . البته استقلال واقعی تا سال ۱۹۵۸ یعنی زمان سرنگونی و اخراج فیصل دوم دست نشانده انگلیس توسط مردم عراق حاصل نگردید . جمعیت شهر از رقم ۱۴۵۰۰۰ نفر در سال ۱۹۰۰ به عدد ۵۸۰۰۰۰ در سال ۱۹۵۰ بالغ گردید که از این تعداد حدود ۱۴۰۰۰۰ نفر یهودی بودند. در طول دهه ۱۹۷۰ ، عراق بدلیل افزایش شدید بهای محصولات نفتی که تنها قلم صادراتی آن کشور بشمار می‌رفت، شاهد دوره‌ای شکوفا و پر رونق بود . در این دوران امکانات زیر بنائی از قبیل تجهیزات فاضلاب ، آب آشامیدنی و بزرگراه ساخته شدند. در هر حال جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، روزگار سختی را برای این شهر رقم زد، زیرا بودجه در اختیار ارتش قرار گرفته و هزاران نفر از شهروندان نیز کشته شدند. ایران بدفعات بغداد را در پاسخ به موشکباران و بمباران شهرها و اهداف غیر نظامی ایران ،هدف حملات موشکی قرار داد ، این حملات بدلیل ضعف توان موشکی ایران و تحریم های گسترده علیه ایران، خسارات و تلفات بالنسبه کمی برجای گذاردند.

دوره معاصر

جنگ خلیج فارس که در سال ۱۹۹۱ بوقوع پیوست باعث بروز خساراتی به بغداد وخصوصا بخش‌های حمل ونقل، برق و زیر ساخت‌های بهداشتی آن گردید.

در ماه‌های مارس و آوریل سال ۲۰۰۳ و در جریان تسخیر سال ۲۰۰۳ عراق، بغداد تحت شدیدترین بمباران‌ها قرار گرفته و در روز‌های ۷ آوریل – ۹ آوریل تحت کنترل ایالات متحده درآمد. خسارات مضاعفی نیز در غارتگری‌های وحشیانه روز‌های پس از خاتمه جنگ به شهر وارد شد. با عزل رژیم صدام حسین، شهر به اشغال سربازان ایالات متحده درآمد. قبل از تأسیس دولت جدید عراق، مقامات موقت نیرو‌های ائتلافی اقدام به ایجاد «منطقه‌ای سبز» به وسعت سه مایل مربع (۸ کیلومتر²) در قلب شهر نموده و از آنجا امور را اداره می‌کردند. در اواخر ماه ژوئن سال ۲۰۰۴، مقامات موقت نیرو‌های ائتلافی قدرت را به دولت موقت تسلیم کرده و سازمان خود را منحل نمودند.

بر طبق نتایج یک نظر سنجی که در مورخه ۲۳ سپتامبر سال ۲۰۰۳ انجام گردید، حدود دو سوم مردم بغداد اعتقاد داشتند که سرنگونی رهبر عراق ارزش مصائبی که بر آنان وارد گردیده را داشته و اینکه آنها انتظار زندگی بهتر در پنج سال آینده را داشته‌اند. بهرحال با گذشت زمان حمایت از اشغالگری بشدت کاهش یافت. در آوریل سال ۲۰۰۴ ، روزنامه «یو اس ای تودی» طی گزارشی اعلام نمود که نتایج نظر سنجی پیرو نظر سنجی قبل که در بغداد انجام شد نشانگر این واقعیت است که «در حال حاضر فقط ۱۳ درصد از مردم اعتقاد دارند که اشغال عراق اخلاقا توجیه پذیر بوده‌است. در نظر سنجی سال ۲۰۰۳ بیش از دو برابر این تعداد این حق را به اشغال گران می‌دادند.»

تلاش هائی در خصوص نو سازی

اکثر تلاش‌ها در خصوص ساختن مجدد عراق صرف تجدید بنا و تعمیرات زیر ساخت هائی بود که بسختی آسیب دیده بودند. بیشتر تلاش‌های آشکار نوسازی از طریق توسعه خصوصی مانند طرح‌های طرح رنسانس عراق طراح و معمار شهری هشام ان. اشکوری و مرکز کنفرانس و مجتمع هتل‌های سند باد از جمله طرح‌های مورد توجه اولیه بشمار می‌آمدند ولی بدلیل بی ثباتی منطقه ناکام باقی ماندند.

دولت

شهر بغداد دارای ۸۹ منطقه رسمی مجاور در وسعت ۹ ناحیه دارد. این بخش‌های فرعی رسمی شهر که به‌عنوان مراکز مدیریتی برای ارائه خدمات شهرداری عمل می‌نمایند تا سال ۲۰۰۳ هیچ نوع عملکرد سیاسی نداشتند. در ابتدای آوریل سال ۲۰۰۳ مقامات موقت نیرو‌های ائتلافی (سی پی ای) شروع به تعریف وظایف سیاسی برای این بخش‌ها نمودند. این روند در مراحل ابتدائی بروی انتخابات شورای‌های مناطق مجاور در نواحی رسمی همسایه شهر، متمرکز گردید. این انتخابات توسط انجمن‌های حزبی انجام شد. (سی پی ای) اقدام به برگزاری یک سری جلسات در هر بخش بمنظور توجیه دولت محلی، همچنین توضیح روند انتخابات انجمن‌های حزبی و نهایتا ترغیب شرکت کنندگان به تبلیغ عقاید و آوردن دوستان، فامیل و همسایگان به جلسات بعد، نمود. هر یک از این روند‌ها نهایتا با برگزاری یک جلسه نهائی جهت معرفی کاندیداهای شورای ناحیه و دعوت از همسایگان جهت رای دادن به آن‌ها خاتمه می‌یافت. بمحض اینکه تمام ۸۸ (که بعدا به ۸۹ افزایش یافت) شورای نواحی همسایه در سمت خود قرار گرفتند، شورای هر ناحیه به انتخاب نمایندگانی از میان اعضاء بمنظور خدمت در شورای‌های نواحی نه گانه شهر اقدام نمودند. تعداد نمایندگان هر منطقه در شورای ناحیه بستگی به جمعیت آن منطقه دارد. قدم بعدی استفاده از نمایندگان منتخب شورای‌های نواحی نه گانه در شورای ۳۷ نفره شهر بغداد بود. این سیستم سه ردیفی دولت محلی، مردم بغداد را بواسطه نمایندگان مناطق مجاور آن، از طریق نواحی و از طریق شورای شهر به دو لت مرکزی ارتباط می‌دهند.

همین روند جهت تعیین اعضای شورای دیگر اجتماعات استان بغداد که خارج از شهر واقع شده بودند، مورد بهره برداری قرار گرفت. در این محلات شورا‌های محلی از ۲۰ منطقه مجاور (ناحیه) انتخاب گشته و این شورا‌ها نیز به انتخاب نمایندگانی از اعضای خود بمنظور خدمت در شوراهای شش منطقه (کادا) پرداختند. در خصوص خود شهر، شورا‌های محلی به انتخاب نمایندگانی از اعضای خود بمنظور خدمت در شورای محلی ۳۵ نفره بغداد اهتمام ورزیدند.

آخرین گام در زمینه تشکیل سیستم دولت محلی استان بغداد انتخاب شورای استانی بغداد بود. مانند گذشته، نمایندگان شورای استانی بغداد توسط هم رده‌های خود از شوراهای رده پایین تر که نمایندگی مناطق با جمعیت بیشتر را عهده دار بودند، اتنخاب گشتند. شورای استانی ۴۱ نفره بغداد در فوریه سال ۲۰۰۴ کار خود را آغاز نموده و تا زمان برگزاری انتخابات ملی در ژانویه سال ۲۰۰۵ یعنی زمان انتخاب یک شورای استانی جدید بکار خود ادامه داد.

این سیستم که شامل ۱۲۷ شورای مجزا از هم می‌باشد به‌نظر بسیار ثقیل می‌رسد ولیکن استان بغداد منزلگاه جمعیتی حدود هفت میلیون نفر می‌باشد. در پایین ترین سطح، یعنی شورا‌های مناطق، هر شورا نماینده میانگین ۷۴۰۰۰ نفر می‌باشند.

منطقه‌ها و محله‌های بغداد

منطقه‌های شهر بغداد
اعظمیه • کرخ • کراده • کاظمین • منصور • شهرک صدر • رشید • رصافه • نهم نیسان

محله‌های بزرگ بنا بر تقسیم مذهبی:

• اعظمیه: سنی‌نشین
• کاظمیه: شیعه‌نشین
• کراده: مختلط
• منصور: مختلط
• دوره: مختلط
• بغداد الجدیده: مختلط
• شهرک صدر: شیعه‌نشین
• شهرک حریه: مختلط

محله‌های اصلی بغداد در دو سوی دجله:

همسایگان اصلی بغداد

• اعظمیه: اکثریت سنی
• الکاظمیه: اکثریت شیعه
• کراده: جمعیت مخلوط
• المنصور: جمعیت مخلوط
• دوره: جمعیت مخلوط
• بغداد الجدیده (بغداد جدید): جمعیت مخلوط
• شهرک صدر: اکثریت شیعه
• شهرک حریه: اکثریت شیعه

مناطق دیدنی و آثار باستانی

مکان‌های جالب آن شامل موزه ملی عراق است که آثار گران‌بهای آن در جریان تهاجم سال ۲۰۰۳ آمریکا غارت شد. همچنین بسیاری از کتیبه‌های باستانی موجود در کتابخانه ملی در جریان این تهاجم و هم‌زمان با آتش‌سوزی و تخریب ساختمان از بین رفتند. نقاط دیدنی دیگر عبارت‌اند از طاق دست‌های آزادی، و باغ وحش بغداد. مسجد کاظمیه در بخش شمال غربی بغداد (در کاظمین) از مهم‌ترین ساختمان‌های مذهبی شیعیان به‌شمار می‌آید. بنای این مسجد در سال ۱۵۱۵ به اتمام رسیده و آرامگاه‌های امام هفتم شیعه (موسی کاظم و امام نهم (امام محمد تقی) در این مکان قرار دارد. یکی از کهن‌ترین بناها قصر عباسیان است که بنای آن به سده‌های ۱۲ یا ۱۳ برمیگردد.

فرهنگ

بغداد از مراکز اصلی فرهنگ خاورمیانه بوده‌است.

برخی از سازمان‌های مهم فرهنگی شهر عبارت‌اند از:

• ارکستر ملی عراق که تمرین‌ها و نمایش‌های آن به هنگام جنگ دوم خلیج فارس متوقف شد، ولی پس از آن به حالت عادی بازگشت.
• تئاتر ملی عراق. ساختمان تئاتر مذکور در جریان حمله سال ۲۰۰۳ عراق غارت شد ولی تلاش‌هائی در جهت برقراری مجدد آن انجام شده‌است.[۵]

اجرای تئاتر در بغداد در دهه ۱۹۹۰ یعنی در زمانی که تحریم‌های سازمان ملل واردات فیلم‌های خارجی را محدود کرده بود رشد کرد. بر طبق گزارش‌ها، در این دوره داستان‌های حدود ۳۰ فیلم برای نمایش بروی صحنه‌های تئاتر آماده گردیدند و این امر باعث تولید حجم گسترده‌ای از محصولات کمدی و درام گردید.[۶]

سازمان‌هایی که در بغداد وظیفه ارائه آموزش‌های فرهنگی را برعهده دارند عبارت‌اند از : فرهنگستان موسیقی، موسسه هنرهای زیبای بغداد و مدرسه موسیقی و باله. در بغداد همچنین تعدادی موزه وجود دارد که بیشتر مربوط به یافته‌های باستان‌شناسی هستند.

در طول زمان اشغال سال ۲۰۰۳ عراق، شبکه نیروهای آمریکایی در عراق («رادیو آزادی») به پخش اخبار و برنامه‌های سرگرم‌کننده در منطقه بغداد مشغول بوده‌است.

ورزش

بغداد مرکز تیم‌های اصلی فوتبال عراق است که مهم‌ترین آنها تیم‌های باشگاه فوتبال نیروی هوایی عراق (القوة الجویة)، الزورا، الشرطه (شهربانی) و الطلبه (دانش آموزان) می‌باشند. نام بزرگ‌ترین ورزشگاه شهر بغداد ورزشگاه الشعب (ورزشگاه ملت) است که در سال ۱۹۶۶ افتتاح گردید.

این شهر همچنین دارای سابقه باستانی در زمینه سوارکاری از زمان جنگ جهانی اول است که در بین مردم عراق بنام «مسابقات» نامیده می‌شود. گزارش‌هایی از فشارهای اسلام‌گرایان در جهت توقف این مسابقات بدلیل شرط‌بندی و قمارهای مربوط به آن دریافت شده‌است.