نشر توسط:دکتر محمدصالح گرامی درباره : طبقه بندی مطالب , دانشجویان , استادان , جغرافیا طبیعی , اقلیم شناسی , هواشناسی ,
Views 2022 تاریخ : جمعه 12 خرداد 1402 نظرات (0)

این باد ها معمولا در بازه زمانی خاصی از سال به صورت ثابت و متناوب وجود دارند و پس از تغییر فصل از بین می روند. ازجمله این باد ها باد های تابستانه دشت های مرکزی و شرقی ایران است. باد 120روزه ازجمله باد های معروف در این بخش از کشور است که 120 روز از دوره گرم سال به طور ثابت وجود داشته و در نواحی مرز های شرقی ایران جریان دارد. باد دوم باد کولوجا است که در محدوده شرق دشت کویر، کویر لوت تا جازموریان می وزد. باد 120 روزه و باد کولوجا از یک منشا برخوردار هستند و توپوگرافی موجب شده است که به دو شاخه شرقی و غربی تبدیل شوند. منشا اصلی این باد ها تضاد فشاری میان مناطق آسیای میانه و کمفشار های جنوب آسیای غربی است. این تضاد فشاری در اثر تفاوت های ارتفاعی این مناطق ایجاد شده است. منشا پرفشار شمالی آن در هردو باد پرفشار آسیایی است اما کمفشار های جنوبی آن در شاخه شرقی(باد 120 روزه) و غربی( باد کولوجا) متفاوت است. باد 120 روزه به کمفشار های ریگستان، بلوچستان و سیستان ختم می شود که کمفشار هایی گرمایی و تحت تاثیر خشکی هستند. اما مقصد نهایی باد کولوجا کمفشار های گرمایی دریای مکران-خلیج فارس است. در این محدوده باد های دیگری نیز وجود دارد (باد همسویی لوت و همگرایی بزرگ کویر مرکزی-لوت) که از اهمیتی بالایی نسبت به دو مورد اول برخوردار نیست(عزیزی و همکاران، 1399).

پس از باد 120 روزه بنظر معروفترین باد محلی و منطقه ای باد منجیل می باشد. در ماه‌های گرم سال با توجه به سرد بودن نسبی آب دریای خزر، یک مرکز پرفشار نسبی محلی بر روی دریا تشکیل می‌گردد. چون در همین ماه‌ها کم فشار حرارتی مناطق جنوبی البرز و فلات ایران را در برگرفته است، بطورطبیعی حرکت هوا از سمت منطقه پرفشار شمال البرز به سمت منطقه کم‌فشار جنوب آن خواهد بود. لذا در این زمان حرکت باد از سمت شمال بوده و از طریق کانال‌های ارتباطی بین کناره و فلات ایران نظیر دره منجیل به سمت جنوب می‌وزد که بادهای تابستانه منجیل را به وجود می‌آورد. در ماه‌های سرد سال ارتفاعات البرز و آذربایجان و ارتفاعات مرکزی پوشیده از برف بوده و در نتیجه یک مرکز پرفشار بر روی فلات ایران به وجود می‌آید در حالی‌که در بخش‌های شمالی البرز و سواحل خزر به علت گرمای نسبی آب دریا یک مرکز کم فشار به‌وجود می‌آید و در نتیجه جریان هوا از جنوب البرز به سمت شمال آن برقرار می‌گردد، اما با توجه با اینکه پرفشارهای سیبری و گاها پرفشار های مهاجر نوار شمالی ایران را در فصول سرد سال تحت تاثیر قرار می‌دهند، لذا موجب تعدیل گرادیان فشار گردیده و در نتیجه شدت وزش باد جنوبی تقلیل می‌یابد. به این دلیل در ماه‌های سرد سال با وجود استقرار مرکز پرفشار در بخش‌های جنوبی البرز و فلات ایران و وجود کم‌فشار برروی دریای خزر، تداوم و شدت وزش بادهای جنوبی قابل توجه نبوده و برعکس در ماههای گرم سال ، وزش بادهای شمالی به جنوب البرز بسیار قابل توجه می‌باشد(مجتهدی و همکاران، 1401).

باد شمال پدیده ای جوی در منطقه­ی خلیج فارس است که به طور متناوب سبب رخداد شرایط نامساعد آب وهوایی در منطقه می شود. از پدیده هایی که تحت اثر باد شمال به وجود می آید میتوان به توفان های گردو غباری، بادهای سطح پایین و شرایط نامناسب دریایی اشاره کرد. باد شمال در منطقه خلیج فارس به دو نوع تابستانی و زمستانی تقسیم میشود. باد شمال تابستانی عمدتاً بین ماه های می تا ژوئیه می وزد و تا سپتامبر هم ادامه دارد. این پدیده با برهم کنش سیستمهای حرارتی و فصلی ارتفاع پایین در ارتباط است که روی شمال غربی هند، پاکستان، ایران و پرفشار جنوب عربستان فعالیت می کند. تحقیقات در زمینه باد شمال تابستانی گویای این مطلب است که رودباد ارتفاع پایین(950 هکتوپاسکال) در روزهایی که باد شمال تابستانی فعال است در غرب رشته کوه زاگرس و فلات میانی عراق رخ می دهد(ملکوتی و همکاران، 1395). هنگام رخداد باد شمال تابستانی دمای سطحی هوا به بیش از ۴۲ درجه سانتیگراد میرسد و باعث تشکیل الگوی فشاری محلی بین کم فشار حرارتی منطقه و پرفشار عربستان و وزیدن باد شمال تابستانی میشود. یکی از عوامل کلیدی تأثیرگذار بر جهت و سرعت باد شمال شیب کوهستانهایی است که به موازات آنها می وزد. رشته کوه زاگرس در نواحی غربی ایران نه فقط کانالی برای بادهای شمال غربی بلکه سدی در برابر جریانهای موسمی شرقی است که سرعت باد شمال را افزایش میدهد(جیانکوپولو و ،تومی ۲۰۱۲). باد شمال زمستانی معمولاً به مدت سه تا هفت روز و در بازه زمانی دسامبر تا ابتدای ماه مارس اتفاق میافتد. در فصل سرد، هنگامی که کم فشار جبهه ای گذرا به همراه جبهه­ی سرد و قوی از کوهستانهای ترکیه عبور میکند لبه جلویی توده هوای سرد، گردوغبار و سطح زمین را تحریک و به حالت معلق در هوا پراکنده می.کند بعد از عبور جبهه­ی سرد باد غالب شمال تا شمال غربی رخ می دهد که چند روز ادامه دارد(رائو و همکاران، ۲۰۰۳).

موارد ذکر شده باد های محلی و منطقه ای مهم کشور بود. به غیر از این ها باد های محلی دیگری نیز وجود دارد که از مدت و شدت کمتری برخوردار است و گاها پهنه کوچکتری را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. سوج باد در شمال کشور، باد سیاه در کرمانشاه، باد کوش، باد نشعی، باد فارسی و باد لوار در جنوب کشور و .... از جمله این باد هاست.