نشر توسط:دکتر محمدصالح گرامی درباره : اقلیم شناسی , منابع و مسائل آب , مناطق خشک و بیابانی ,
Views 3865 تاریخ : یکشنبه 03 خرداد 1394 نظرات (0)

مبحث کم‌آبی و خشک‌سالی در ایران بسیار مهم است و هرروزه در این مورد مطالبی منتشر می‌شود. در این پست بنا داریم که در این زمینه صحبت و با شما دوستان به تبادل‌نظر بپردازیم.

ایران به‌عنوان یک کشور کم آب واقع بر روی کمربند جهانی خشکی است. خشکی و کم‌آبی از دیرباز در ایران وجود داشته و باید گفت بحث خشکی که این چند سال نقل محافل شده است ! از دیرباز وجود داشته است. حال باید دید که چرا دانشمندان و اساتید رشته‌های مختلف علوم طبیعی چندین سال است که صحبت از کم‌آبی ، می‌کنند!!! و معتقدند که شیوه مصرف آب در ایران باید تغییر کند. به‌راستی چرا؟؟؟

بنده به‌عنوان یک علاقه‌مند اقلیم‌شناسی برایم سؤال پیش می‌آید:

 مدیران بجای انداختن هزینه انتقال آب دریای عمان بر دوش ملت و منابع کشور، به فکر مدیریت منابع محدود آب موجود باشند و با در نظر گرفتن حق زمین و حق انسان به مدیریت آن بپردازند. نه این که با گسترش کشاورزی کمسود در ایران منابع آب حیاتی کشور را از بین ببرند.

بنده این شکل ناقص مدیریت را مشتی در برابر خرواری از مدیران میدانم و با دیدن و شنیدن این حرف‌ها پی به وضعیت کلان مدیریت منابع آبی و محیط‌زیست می‌برم. سؤالی را خطاب به مسئولان مرتبط با بحث کشاورزی و محیط‌زیست بیان می‌کنم. آیا گسترش کشاورزی تا حدی که موجب کاهش منابع آب زیرزمینی شود صرفه اقتصادی دارد؟؟ کشاورزی در کویر صرفه اقتصادی دارد؟؟؟ که بحران آب در استان یزد به حدی بالا برود که مجبور به انتقال آب از زاینده‌رود باشیم و تنش‌هایی بین این دو استان رخ دهد!!!!تنش‌هایی که کمتر رسانه‌ای می‌شود. در سال گذشته قطع آب یزد از طرف اصفهان و عکس‌العمل یزد در پی این حرکت، قطع صادرات سنگ‌آهن به اصفهان را شاهد بودیم. با این شکل مدیریت در آینده نزدیک باید شاهد تنش‌های بیشتری بین استان‌های مختلف بر سر منابع آب باشیم که خود تهدیدی بسیار بزرگ‌تر از تهدیدهای خارجی پیش روی کشور ایران است.

بنابراین باید به اصلاح الگو کشاورزی در کشورمان بپردازیم و محصولات غیراستراتژیک و ضروری درعین‌حال پر آب بر را از چرخه تولید حذف کنیم. سؤالی دیگر،  کشت هندوانه در کویر صرفه اقتصادی دارد؟؟ کشور ایران به‌عنوان پنجمین کشور صادر کنده هندوانه در جهان است!!! چرا؟؟ در شرایطی که بیش از 50% کشور در شرایط بحرانی آب به سر می‌برم و 30% دیگر هم در شرایط هشدار هستند،  آیا مقام پنجم صادرات هندوانه در جهان صرفه اقتصادی دارد؟؟ مدیران باید به هر هندوانه به‌عنوان بشکه کوچک آب نگاه کنند که باقیمت چند سنت در بازار جهانی فروخته می‌شود درحالی‌که این هندوانه چند سنتی بیش از 20 یا 30 دلار آب مصرف می‌کند(هر بطری آب‌معدنی در امارات برابر است با 1 دلار). آیا کشورهای پرآبی چون اندونزی ، مالزی، برزیل و....که دارای منابع آبی بیشتر و بارش‌های فراوان‌تر و خاک مرغوب‌تر نسبت به ما هستند، شمه اقتصادی نداشته و اگر این محصول سودآور بود به تولید آن نمی‌پرداختند؟! محصول دیگری  که تولید آن در ایران صرفه اقتصادی کمی دارد گوشت است. برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو نیاز به 15000 لیتر آب و برای تولید گوشت مرغ نیاز به 4000 لیتر آب می‌باشد(منبع). به نظر در صورت فراوری آب‌های(منظور آب مجازی نیست بلکه آب شیرینی است که کشاورز به محصول می‌دهد) استفاده‌شده در تولید این محصولات و صادرات آب به کشورهای خشک دیگر مانند کشورهای عرب، سود بیشتری (10 تا 20 برابری)نصیب ایران خواهد شد.

باید بدانیم امروزه در دنیا هیچ کشوری به‌صورت 100% محصولات موردنیاز خود را ، خود تولید نمی‌کند. هر کشوری بنا به وضعیت خود و تهدیدهای پیش رو برخی محصولات را درزمینهی محصولات استراتژیک تعریف کرده و به تولید آن در حد برطرف کردن نیاز مردم در شرایط بحران احتمالی می‌پردازند. در حالت عادی کشاورزی در دنیا با توجه به اقلیم و منابع آب موجود انجام می‌شود . ایران که خود یکی از کم آب‌ترین کشورهای دنیاست به‌عنوان پنجمین کشور ازنظر سطح آبیاری در جهان شناخته می‌شود که مساحتی 76.500 کیلومترمربعی در ایران تحت آبیاری است . بنا به گزارش بانک جهانی در سال 2005 ایران پانزدهمین کشور دنیا ازنظر زمین‌های تحت کشاورزی است که مساحتی 616000کیلومتر را دربرمی گیرد. ایران رتبه 18 را در بین کشورهای جهان در محصولات کشاورزی دائمی دارد.

سؤالی که پس از بیان این رتبه‌های برتر در جهان پیش می‌آید آن است که آیا ایران همانند دیگر کشورهای برتر در عرصه کشاورزی ،دارای منابع آبی مطمئنی هست؟؟ آیا به هر قیمتی اول بودن در جهان درست است؟ کشورهای پیشرفته دنیا برای خروج از چنین بحرانی و یا مواجه نشدن با این بحران روی به کارهای خدماتی می‌آورند و کشاورزی و یا صنایعی که سود حداقلی دارد را از چرخه اقتصادی خود حذف می‌کنند(چه برسد به این که زیان آور هم باشند!!!)، و ما نیز باید چنین کنیم!. برای رفع کم آبی و مقابله با اثرات منفی اقلیم" target="_blank">تغییر اقلیم باید کشت های کم آب بر را جایگزین کشت گیاهان پرمصرف(از نظر مصرف آب) کنیم. مصرفمان از منابع آب زیر زمینی را به حد اقل برسانیم و تعداد زیادی از چاه های کشور را از مصرف خارج کنیم. به قنات ها توجه بیشتری داشته باشیم و در حد توان سفره های زیر زمینی از آنها استفاده کنیم. در این زمینه در آینده و در پست های دیگر بیشتر صحبت خواهد شد....

با جستجو در اینترنت در مورد تعداد مهاجران در ایران به نکته جالبی برخوردم. ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان ، بیشترین مهاجران را در خود جای‌داده است. در سال 2000 بیش از 2 میلیون مهاجر از کشورهایی چون افغانستان و عراق و ... در ایران بوده‌اند که در سال‌های جنگ آمریکا با عراق حتماً بیشتر شده‌اند. تازه این عدد رسمی است که افراد به‌صورت قانونی در ایران هستند درصورتی‌که مهاجرین زیادی به‌صورت غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند. مثال جالب برایتان بزنم. در بازی تیم امید ایران و افغانستان هشتاد هزار افغانی در ورزشگاه حضور داشتند!! این نشان از تعداد بسیار زیاد آن‌ها در ایران است. حال با یک حساب سرانگشتی از میزان مصرف منابع آبی این مهاجران درمیابیم اگر میزان مصرف سرانه هریک از این‌ها را 142 مترمکعب در سال بدانیم(مصرف سرانه سالانه هر ایرانی 142 مترمکعب آب است)، جمعیت سه‌میلیونی افغان‌ها حدود 284میلیون مترمکعب(284.000.000.000 لیتر) آب کشور را مصرف می‌کنند. حال مسئولان افغان با احداث سد مانع از ریزش آب به دریاچه هامون شده‌اند. آیا دولت نمی‌تواند از این طریق حق آبه ای نه برای ایرانی‌ها!!!! بلکه برای شهروندان افغان که در سراسر کشور پخش شده اند بگیرد که از منابع آبی ایران استفاده می‌کنند!!!!!، تا مردم استان سیستان و بلوچستان به دلیل بی‌آبی به شهرها و استان‌های دیگر کوچ نکنند؟!!! با نگاهی به کشورهای دیگر مثل مصر و عراق و خیلی دیگر از کشورها که سرمنشأ منابع آب حیاتی آن‌ها در کشور دیگر است، با انعقاد قرارداد درزمینهی حق آبه ثابت برای این کشورها با کشورهای که سرمنشأ در آن است همیشه حقوق خود را مطالبه می‌کنند تا جایی که مصر در سال گذشته به تهدید کشور اتیوپی که یکی از شاخه‌های فرعی و کم آب نیل از این کشور سرچشمه می‌گیرد می‌پردازد و حق حمله به این کشور را در صورت قطع آب نیل برای خود محفوظ می‌داند ،درصورتی‌که ایران از حقوق خود منع می‌شود و آب موردنیاز مردم سیستان و بلوچستان که به هامون می‌ریزد، در سال‌ها قبل قطع می‌شود. البته این موضوع به معنای حمله به افغانستان و یا اخراج مردم افغان و سخت‌گیری به ایشان نیست. اما باید از راه‌های دیپلماتیک و قانونی حق آبه هامون گرفته شود و هامون احیا شود.

در باب مشکلات منابع آبی و نحوه مدیریت آن بحث بسیار است که در مطالب دیگر در این زمینه در آینده بحث خواهد شد!!!

منبع:

http://kargarnews.ir/fa/pages/?cid=8536

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%A2%D8%A8

http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=118319

http://www.khabaronline.ir/detail/380723/Economy/energy

http://www.itpnews.com/dakhly/ayran-dr-tvlyd-22-mhsvl-kshavrzy-dr-rtbh-avl-ta-hftm-jhan-ghrar-dard.aspx?Itemid=334

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940110000805

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13931202001117